Kinderen hebben anno 2020 steeds minder toegang tot de natuurlijke omgeving. Dit komt omdat onze steden verdichten, waardoor restruimten verdwijnen en de randen van de stad – met zijn natuurgebieden en ongeplande speelplekken – steeds verder weg zijn. En dat is zonde, want het buitenspelen in de natuur heeft vele voordelen voor kinderen. In opdracht van de gemeente Delft hebben vier studenten van de opleiding ‘Landscape and Environment Management’ en twee studenten van de opleiding ‘Dier in de Duurzame Samenleving’, aan de hogeschool Inholland Delft, een handboek ontwikkeld vol praktische lessen voor het realiseren van speelnatuur.
Hoe ziet een interessante natuurlijke speelplek er uit? En welke lessen kunnen er worden getrokken van plekken elders in Nederland? Met die vragen zijn de studenten (Kes Evers, Amanda Flanker, Fleur Hemelrijk, Chatun Lamers en Glenn de Wolf) aan de slag gegaan. Zij maakten uiteindelijk een praktisch handboek vol inspiratiebeelden voor natuurlijke speelplekken.
Definitie
Maar wat zijn eigenlijk natuurlijke speelplekken? De Speeldernis, een populaire natuurlijke speelplek in Rotterdam, gebruikt hiervoor de volgende definitie: “Een omgeving die natuurlijke materialen, vormen en inheemse beplanting combineert met creatief vormgegeven reliëf, met het doel een complex samenspel van natuurlijke en inrichtingselementen te creëren dat kinderen uitdaagt en fascineert.”
Daarbij kan een onderscheid worden gemaakt in diverse soorten speelnatuur. De studenten kwamen tot een handzame indeling waarbij een onderscheid is gemaakt in intensief en extensief ingerichte speelnatuur en in diverse soorten omgevingen: bos, stad en polder. Iedere omgeving heeft daarbij zijn eigen kwaliteiten en beperkingen en daarmee ook andere speelelementen die hier in passen.
Veel voordelen
Uit literatuuronderzoek en een expertmeeting bleek dat speelnatuur een hogere pedagogische waarde heeft dan reguliere speelplekken. Kinderen worden bijvoorbeeld beter in het inschatten van risico’s, het gebruiken van de fantasie en het aanleggen van sociale contacten. Ook wordt de kans op obesitas verminderd en stimuleert speelnatuur dat kinderen de wonderlijke wereld van het buitenspelen ontdekken.
Bij het aanleggen en beheren van speelnatuur komt ook een stukje wet- en regelgeving kijken waar eigenaren en beheerders zich aan moeten houden. Daarom is er ook een overzicht gemaakt van belangrijke wetten en regels. Om de speelnatuur zo aantrekkelijk én veilig te houden en ten behoeve van het beheren van de beplanting, gebouwen, paden en speeltoestellen. Een met brandnetel overwoekerde speeltuin verliest immers al snel zijn aantrekkelijkheid.
Elementen
Voor het onderzoek zijn ook verschillende speelplekken in Nederland bezocht. Daarbij is geobserveerd hoe kinderen deze plekken gebruikten en is met ouders en de kinderen zelf gesproken. De elementen die kinderen het leukst vonden waren onder andere zwemwater, waterpompen, het samen bouwen van hutten, klimmen (in bomen) en kabelbanen. Met ieder element kunnen kinderen verschillende activiteiten uitvoeren en leren ze verschillende vaardigheden. Een diversiteit aan elementen kan er dus voor zorgen dat kinderen meer kunnen leren en dat de plek voor kinderen met verschillende interesses en voor alle leeftijden interessant en leerzaam is.
Uit deze bezoeken bleek ook hoeveel verschillende speelelementen er zijn. Glenn: “Hierdoor konden we soms door de bomen het bos niet meer zien.” Om deze lange lijst van speelelementen inzichtelijk te maken in het handboek, zijn deze onderverdeeld naar de vier Griekse elementen of oerprincipes: Water, Aarde, Vuur en Lucht. Daarnaast hebben ook meer praktische elementen zoals toiletruimte, paden en zitplekken een plek gekregen in het handboek. Op meerdere plekken waren er logischerwijs ook combinatie-elementen. Hierbij kan worden gedacht aan het betrekken van speelnatuur bij het boerenbedrijf of het koppelen van speelnatuur aan een educatieprogramma.
Nieuwe vaardigheden
Al deze input en inzichten zijn vervolgens gebruikt om een handboek te maken en voor een schets op een denkbeeldige locatie (zie onderstaande afbeelding). Nuttig voor de gemeente, maar ook de studenten hebben veel aan het onderzoek gehad: “Het project was een interessant, maar soms was het ook een moeilijk proces. Zo hebben we onderling veel geleerd over discipline en – door corona – veel geleerd over het samenwerken op afstand. Maar ook over speelnatuur, wat er allemaal bij het maken van een handboek komt kijken, het werken voor opdrachtgevers en het verwerken van alle input van de experts, kinderen en ouders. Maar het leukst was misschien nog wel dat we ons zelf ook weer even kind mochten voelen tijdens het bezoeken van verschillende speelplekken.”
Studentenonderzoek in Delft 